هر فرهنگی آداب و اسلوب خاصی را برای خودشناسی آفریده که هر چند راه‌گشا بوده، از افراط و تفریط نیز عاری نبوده است. گاهی آدمی‌ در فهم و روایت‌گری خود چنان از عینیت زندگی فاصله می‌‌گیرد که باید او را دوباره با زمین آشتی داد و گاهی چنان به زمین می‌‎چسبد که ورای تجسد چیزی در خود نمی‌‌بیند. گاهی بر اهميت عقل تأکید می‌‎کند و آن را هسته‎ی وجود خود می‌‎گیرد و گاه دل را جوهر می‌‎انگارد.

همه این نوسانات در تاریخ زندگی و فرهنگ بشر در فرایند خودشناسی هویدا است. ازاین‌رو، محصولات این فرایند همواره نیاز به بازاندیشی دارد. تثبیت فنون و محصولات خودشناسی به مرگ این فرایند می‌انجامد و این به‌سبب ماهیت فرارونده و پویای روان انسانی است. تجربه‌‌ی انسانی همواره جاری است و فنون تجربه و تأمل در خود نیز نمی‌تواند ایستا باشد. تثبیت نظرگاه‎ها در جنبش زندگی، یعنی مرگ شناخت خود. از این‌رو، شناخت این فرایند از نتیجه‎ی آن مهم‌تر است. اما همان‌گونه که اشاره کردم، ضرورت شفای درد زندگی بشر را سراسیمه مشغول نتیجه‎ی آن کرده است. علم، فلسفه، و دین هریک با نظام تجربه‌ای و معرفتی متفاوت راه حلی به انسان نشان داده‎اند.